فاطمه آریان‌فر (پژوهشگر اقتصادی): پیشرفت‌های فناوری در سال‌های اخیر منجر به ایجاد تعداد فزاینده‌ای از ابزارهای پرداخت سریع و الکترونیکی شده است که برای تراکنش‌های روزمره در دسترس افراد قرار می‌گیرد. سیستم‌های پرداخت و اساساً پول به‌ سرعت در حال تکامل است، به‌ طوری که با گذشت زمان نیاز به کاهش استفاده از پول نقد در برخی کشورها مطرح شده و تعدادی از بانک‌های مرکزی به ایده انتشار ارز دیجیتال بانک مرکزی علاقه نشان داده‌اند. ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) یک ابزار پرداخت الکترونیکی است که می‌تواند جایگزین پول نقد در تراکنش‌های روزانه شود و عملکرد بهتری را برای تقویت کارآمدی و رشد اقتصادی ارائه دهد. ارزیابی ادعاهای مختلف در مورد ارز دیجیتال بانک مرکزی از دریچه مدل‌های مختلف اقتصاد کلان بسیار جذاب است. این نوشتار در پی انتشار سند چارچوب سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری بانک مرکزی ایران در حوزه رمزپول‌ها تحت عنوان گزارش "انگیزه‌ها و پیامدهای انتشار ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)" توسط اندیشکده پول و ارز در پائیز سال ۱۴۰۳ منتشر شده است و در آن به بررسی تاثیر معرفی ارز دیجیتال بانک مرکزی بر بانک‌های تجاری، سیاست‌های پولی و ثبات مالی و پیامدهای رفاهی ناشی از آن خواهد پرداخت.

سیستم‌های پرداخت الکترونیکی به طور پیوسته با پیشرفت فناوری ارتباطات رشد کردند و به طور اجتناب‌ناپذیری جایگزین چک‌های ارزی و کاغذی در اقتصادهای پیشرفته شدند. پیشرفت‌های مداوم در فناوری‌های پرداخت، نیاز مبرمی را برای بانک‌های مرکزی ایجاد کرده است که پیامدهای سیاست پولی، کارآیی پرداخت‌ها و ثبات مالی معرفی ارز دیجیتال بانک مرکزی را درک کنند. از سال ۲۰۱۶ میلادی به بعد، تعدادی از بانک‌های مرکزی نظیر چین، آمریکا پروژه‌های تحقیقاتی در مورد ارزهای دیجیتال برای اهداف خاص راه‌اندازی کردند. با توجه به ‌سرعت سریع نوآوری‌های اخیر و آینده‌نگر در فناوری پرداخت، ممکن است برای بانک‌های مرکزی عاقلانه نباشد که رویکردی منفعلانه نسبت به CBDC داشته باشند.

ارز دیجیتال وسیله‌ای برای پرداخت است که صرفاً به صورت الکترونیکی وجود دارد و می‌توان آن را با مبلغی از پیش تعیین شده معادل پول فیات محلی مبادله کرد. بنابراین، CBDC یک ارز دیجیتالی است که توسط بانک مرکزی صادر شده و به‌ عنوان پول قانونی ارائه می‌شود. برخلاف دیگر اشکال پول صادر شده توسط بانک‌های مرکزی، یعنی اسکناس، مسکوکات و ذخایر بانک مرکزی، CBDC می‌تواند در دسترس تمام عاملان اقتصادی قرار گیرد. ماهیت CBDC نیز مشابه با اغلب پول‌های دیگر نوعی بدهی است و از این لحاظ تفاوتی با دیگر انواع پول ندارد. CBDC ماهیت دیجیتالی سپرده‌ها را با قابلیت استفاده در تراکنش‌های همتا به همتا که مشخصه پول نقد است، ترکیب می‌کند. همچنین معرفی CBDC هزینه‎‌های رفاهی به همراه دارد تا جایی که تقاضا برای پول نقد و سپرده را از بین می‌برد. به ‌عنوان مثال مشابه فرآیندی که در حال حاضر در کشور سوئد انجام می‌شود، بانک‌ها به دلیل کاهش استفاده از پول نقد، دستگاه‌های خودپرداز خود را کاهش دهند و یا مغازه‌داران از پذیرش پول نقد خودداری کنند (ریکس بانک سوئد، ۲۰۱۷). به دلیل چنین تغییراتی در شبکه پرداخت، ابزارهای پرداخت ممکن است زمانی که استفاده از آنها پایین‌تر از آستانه بحرانی می‌رسد، از چرخه ابزارهای مورد استفاده خارج شوند.

علاوه بر نقش بالقوه CBDC در حذف پول نقدی، CBDC این فرصت را فراهم می‌کند تا با رقابت با واسطه‌های مالی خصوصی برای سپرده‌گذاری، به واسطه‌گری در مقیاس گسترده‌تر بپردازد. به عبارت دیگر، CBDC به مصرف‌کنندگان امکان نگهداری مستقیم حساب بانکی نزد بانک مرکزی را می‌دهد. بوردو و لوین (۲۰۱۷) راه‌هایی را ذکر می‌کنند که ارز دیجیتال ممکن است اجرای سیاست‌های پولی را بهبود بخشد. همچنین ریکز و همکاران (۲۰۱۸) استدلال می‌کنند که CBDC شمول مالی را بهبود می‌بخشد و ایراد ضمنی دولت به بانک‌ها را کاهش می‌دهد. از آنجایی که CBDCاز برخی جهات شبیه بانکداری محدود است، آن را باعث ارتقای ثبات مالی می‌دانند. با این ‌حال پژوهشگران دیگر نسبت به این مسئله با تردید بیشتری نگاه می‌کنند. به گفته این پژوهشگران، ارزهای دیجیتال خصوصی دارای نوسانات زیادی هستند که مانع پذیرش آنها به‌ عنوان یک وسیله مبادله می‌شود. از جمله این ایرادات، خطر حمله سایبری و تأثیر آن بر سودآوری بانک‌های خصوصی است، زیرا در صورت بروز بحران اعتماد، فعالان اقتصادی ممکن است سپرده‌های خود را با سرعت بیشتری از بازار ارز دیجیتال خارج کنند. ارز دیجیتال با پشتوانه بانک مرکزی (CBDC) توسط کاربرانی که می‌توانند ناشناس (مانند ذخایر بانکی) یا اسمی (مانند اسکناس) باشند، در بانک مرکزی سپرده می‌شود. نکته قابل ذکر آن است که دولت‌ها وظیفه دارند تعادل مناسب بین تقویت نوآوری و حفظ امنیت شناسایی کنند.

مهم‌ترین سوالی که اکنون مطرح خواهد شد آن است که کدام ویژگی‌های ذاتی CBDC به‌ عنوان وسیله‌ پرداخت و ذخیره‌سازی ارزش برای انتخاب سبد خانوارها در مورد استفاده از پول مهم است؟ در واقع، مطالعات تجربی در حوزه انتخاب پرداخت مصرف‌کننده مانند مطالعه کولایف و همکاران (۲۰۱۶) نشان می‌دهد که ترجیحات افراد در بین روش‌های پرداخت ناهمگن است و به طور کامل با ویژگی‌های جمعیت شناختی مانند درآمد و سن توضیح داده نمی‌شود. به منظور درک کامل اثرات اقتصاد کلان و اقتصاد خُرد، معرفی یک CBDC در یک چارچوب نظری ضروری است که ابتدا انتخاب پرداخت مصرف‌کننده را درک کند. زیرا CBDC قبل از هر چیز، مجموعه گزینه‌های پرداخت و پس‌انداز در دسترس خانوارها را گسترش می‌دهد. برای درک اینکه چگونه ناهمگونی در انتخاب‌های مصرف‌کنندگان در بین روش‌های پرداخت، پذیرشCBDC را تعیین می‌کند، بسیار مهم است که مشخص شود آیا CBDC می‌تواند جایگزینی برای ارز فیزیکی، سپرده‌ها یا هر دو باشد که در ادامه به صورت مبسوطی توضیح داده خواهد شد.

ارز دیجیتال بانک مرکزی و اجرای سیاست‌های پولی

یکی از مهم‌ترین وظایف بانک‌های مرکزی در دنیا سیاست‌گذاری پولی است. به بیان ساده سیاست پولی عبارت از مجموعه تصمیم‌ها و اقدام‌های مقام‌های پولی کشور جهت تاثیرگذاری بر سطح فعالیت‌های اقتصادی است. در طول چند دهه گذشته، اقتصاددانان پولی به اجماع گسترده‌ای دست یافته‌اند که اجرای سیاست پولی باید نظام‌مند و شفاف باشد و در نتیجه چنین سازوکار کارآمدی انتقال پول، پاسخگویی بانک مرکزی به مقام‌های حاکمیتی و عموم مردم را تسهیل خواهد کرد. در همین راستا، راه‌اندازی CBDC، فرصت برجسته‌ای را برای افزایش شفافیت چارچوب سیاست پولی بانک مرکزی فراهم می‌کند (بوردو و لوین، ۲۰۱۷). همچنین صدور CBDC و منسوخ شدن نظام سنتی مبتنی بر پول نقد، تضمین می‌کند که موقعیت اقتصادی سیاست‌گذاران پولی کاهش‌ نیافته و بانک مرکزی این اختیار را خواهد داشت که اقتصاد را از طریق ابزارهای پولی موثرتر تعدیل کند. بانک‌های مرکزی معمولاً عرضه اسکناس را برای اجرای سیاست‌های پولی تغییر نمی‌دهند. به عبارت دیگر اسکناس‌ها به‌ عنوان یک ابزار سیاست پولی در نظر گرفته نمی‌شوند (اینگرت و فونگ،۲۰۱۷). در واقع، در بسیاری از کشورها، از جمله در کانادا، اسکناس‌ها به صورت غیرفعال برای پاسخگویی به تقاضای عمومی عرضه می‌شوند. معیار CBDCبه همان شیوه اسکناس ارائه می‌شود، بنابراین پیامدهای مادی برای اجرای سیاست پولی را نخواهد داشت. اساساً، بانک مرکزی تامین‌کننده نهایی ذخایر، اسکناس‌های بانکی و CBDC باقی می‌ماند و می‌تواند به تعیین شرایط و ضوابط مرتبط با این ابزارها ادامه دهد و سیاست‌های پولی را کنترل کند. در نتیجه صدور CBDC در راستای کنترل سیاست‌های پولی حائز اهمیت است که باید به آن بیشتر پرداخته شود.

ارز دیجیتال بانک مرکزی و ثبات مالی

ارز دیجیتال بانک مرکزی به طور قابل توجهی ثبات مالی را از طریق راه‌های متعدد، از جمله تقویت زیرساخت‌های مالی، بهبود شفافیت بازار مالی، افزایش انعطاف‌پذیری و سازگاری سیستم مالی و تقویت نوآوری در فناوری‌های مالی افزایش می‌دهند. در مرحله اول، CBDCها زیرساخت‌های مالی را با ارائه یک سیستم پرداخت و تسویه امن‌تر و کارآمدتر تقویت می‌کنند. در سیستم‌های مالی سنتی، پرداخت و تسویه می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند نقص فنی و خطاهای عملیاتی باشد که می‌تواند ثبات مالی را تهدید کند. معرفی CBDCها به طور قابل ملاحظه‌ای این خطرات بالقوه را کاهش می‌دهد. ماهیت غیرمتمرکز و الگوریتم‌های رمزگذاری پیشرفته آنها امنیت و تغییرناپذیری تراکنش‌ها را تضمین می‌کند و در نتیجه استحکام سیستم مالی را افزایش می‌دهد (فگاتلی، 2022). علاوه بر این، CBDCها به افزایش شفافیت و کارآیی بازارهای مالی از طریق ثبت و تجزیه و تحلیل داده‌های دقیق، متقارن‌ کردن اطلاعات و کاهش احتمالی دستکاری بازار و معاملات داخلی، کمک خواهد کرد. این شفافیت بهبودیافته نه تنها اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش می‌دهد، بلکه توسعه بازارهای مالی را نیز ارتقا خواهد بخشید (فرناندز ویلاورده و همکاران، ۲۰۲۱). همچنین، CBDCها انعطاف‌پذیری و سازگاری بالاتری را در پاسخ به ریسک‌های مالی نشان می‌دهند. در طول بحران‌های اقتصادی و شوک‌های مالی، سیستم‌های مالی سنتی اغلب به دلیل نقدینگی ناکافی یا افزایش ریسک اعتباری با مشکل مواجه می‌شوند (کوهنلنز و همکاران، ۲۰۲۳). با این ‌حال، مرجع صادرکننده CBDCها بانک مرکزی است که می‌تواند به سرعت به تغییرات بازار پاسخ دهد و با تنظیم عرضه ارزهای دیجیتال یا نرخ‌های بهره و حفظ ثبات مالی، به طور موثر فشار مالی را کاهش ‌دهد. در نهایت، ترویج و به کارگیری CBDCها باعث پیشرفت فناوری مالی نیز می‌شود.

ارز دیجیتال بانک مرکزی و بانک‌های تجاری

CBDC می‌تواند به ‌عنوان یک جایگزین جذاب برای سپرده‌های بانک‌های تجاری عمل کند. در صورت ظهور چنین جایگزینی، بانک‌های تجاری ممکن است نرخ سپرده‌ای که به پس‌اندازکنندگان ارائه می‌دهند را تغییر دهند. این تغییر نرخ می‌تواند بر هزینه تأمین مالی بانک‌ها تأثیر بگذارد و در نتیجه شرایط وام‌هایی که به وام‌گیرندگان ارائه می‌شود را تحت تأثیر قرار دهد. در نتیجه، هم مقدار سپرده‌های بانکی و هم حجم وام‌دهی با واسطه بانک ممکن است با معرفی CBDC تغییر کند. از این نظر، این رشته از ادبیات می‌تواند نگرانی برخی از سیاست‌گذاران را بیان کند که معرفی CBDC ممکن است جایگزین منبع اصلی تامین مالی بانک‌ها شود و باعث بی‌واسطه‌گری بانک‌های تجاری شود که به نوبه خود ممکن است منجر به کاهش وام‌دهی آنها شود. آندولفتو (۲۰۱۸) استدلال می‌کند که تا زمانی که بانک‌ها بتوانند ذخایر خود را از بانک مرکزی استقراض کنند که در هر سیستم کریدوری از طریق تسهیلات وام‌دهی بانک مرکزی انجام می‌شود، می‌توان از عدم واسطه‌گری جلوگیری کرد زیرا بانک‌ها همچنان می‌توانند وام بدهند. برونر مایر و نیپلت (۲۰۱۹) نیز CBDC را به عنوان دارایی با ویژگی‌های نقدینگی مشابه سپرده‌های بانکی در نظر می‌گیرند. کیستر و سانچز (۲۰۱۹) نشان می‌دهند که اگر CBDC به طور گسترده برای معاملات پذیرفته شود، خریداران، مقدار بیشتری از آن را نگهداری می‌کنند و تجارت بین خریداران و فروشندگان را افزایش می‌دهد که منجر به مقادیر بالاتر مبادله و در نتیجه مصرف بالاتر می‌شود. در عین حال، انتخاب سبد مصرف‌کنندگان به معنای کاهش مانده سپرده‌ها و در نتیجه کاهش وام‌دهی توسط بانک‌ها است که سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. اگر اثر مصرف از طریق افزایش پذیرش، بزرگ‌تر از اثر سرمایه‌گذاری از طریق کاهش وام باشد، معرفی CBDC باعث افزایش رفاه خواهد شد.

آیا بانک‌های مرکزی باید ارز دیجیتال منتشر کنند؟

مقامات دولتی و بانک‌های مرکزی در سرتاسر جهان به دقت تحولات ارزهای دیجیتال را زیر نظر دارند و پیامدهای آن را برای اقتصاد، سیستم مالی و بانک‌های مرکزی مطالعه می‌کنند. یکی از سوالات کلیدی برای مقامات دولتی آن است که آیا بانک‌های مرکزی ارز دیجیتال خود را منتشر کنند یا نه؟. چندین استدلال برای ارز دیجیتال صادر شده توسط بانک مرکزی وجود دارد.

سه استدلال سیاست عمومی مبنی بر انتشار ارز دیجیتال بانک مرکزی عبارتند از:

1. بانک مرکزی ممکن است بررسی کند که آیا انتشار CBDC باعث بهبود کارآیی عملکرد ارز آن کشور می‌شود یا خیر. به‌ عنوان مثال، بانک کانادا به‌عنوان تنها صادرکننده اسکناس در کانادا، اسکناس‌های بانکی را ارائه می‌کند که کانادایی‌ها می‌توانند با اطمینان از آنها استفاده کنند. در انجام این وظیفه، طراحی، تولید، توزیع و امحای اسکناس بر عهده بانک است. به این ترتیب، بانک به طور مداوم در حال بررسی راه‌هایی برای بهبود کارآیی عملیات ارز و کاهش هزینه‎های رسیدگی به وجه نقد است.
2. CBDC می‌تواند کارآیی و ایمنی سیستم‌های پرداخت خُرده‌فروشی و با ارزش بالا را بهبود بخشد. در بخش خُرده‌فروشی، تمرکز بر این است که چگونه یک ارز دیجیتال می‌تواند کارآیی پرداخت‌ها را بهبود بخشد.
3. CBDC می‌تواند یک پاسخ سیاستی مناسب به نوآوری‌های پرداخت مانند پول الکترونیکی صادر شده خصوصی و ارز دیجیتال باشد که ممکن است توانایی بانک مرکزی را برای دستیابی به اهداف سیاست پولی خود و اجرای سیاست‌های ارتقای ثبات مالی را مختل کند.

تجارب جهانی ارز دیجیتال بانک مرکزی

ارز دیجیتال بانک مرکزی در سال‌های اخیر توجه و علاقه زیادی را به خود جلب کرده است. تنها در چند سال، CBDC از یک ایده کوچک که توسط وبلاگ‌نویسان ارزهای دیجیتال ترویج می‌شد به ایده‌ای تبدیل شد که اکنون ۸۰ درصد از بانک‌های مرکزی بزرگ جهان از جمله بانک خلق چین و فدرال رزرو ایالات متحده به ‌طور جدی آن را بررسی می‌کنند. طبق داده‌های شورای آتلانتیک، اولین نسخه دیجیتالی ارز فیات صادر شده توسط بانک مرکزی، دلار شن باهامایی است که در سال ۲۰۱۹ میلادی معرفی شد و راه را برای پذیرش سریع در کشورهای کوچک منطقه باز کرد. در ژوئن سال ۲۰۲۱ میلادی، تنها شش کشور این نوع ارز دیجیتال را پذیرفته بودند که همگی عضو جزایر کارائیب بودند. شش بانک مرکزی شامل، بانک مرکزی باهاما (دلار شنی)، بانک مرکزی کارائیب شرقی (DCash)، بانک مرکزی نیجریه (e-Naira)، بانک جامائیکا (JamDex)، بانک مردمی چین (رنمینبی دیجیتال)، بانک رزرو هند (روپیه دیجیتال) و بانک روسیه (روبل دیجیتال) است که CBDC را راه‌اندازی کردند. در اکتبر ۲۰۲۱ میلادی، نیجریه به اولین کشور آفریقا تبدیل شد که ارز دیجیتال بانک مرکزی را راه‌اندازی کرد و آن را eNaira ‌نام‌گذاری کرد. تا ژوئن سال ۲۰۲۳ میلادی، ۱۱ کشور ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را پذیرفته‌ بودند.

در حالی که بانک‌های مرکزی در کشورهای در حال توسعه فعالانه در حال بررسی موضوع CBDC هستند، قانون‌گذاران در کشورهای توسعه‌یافته با وجود مزایایی مانند بهبود هدف‌گذاری سیاست‌های پولی و بهبود سیستم‌های پرداخت ملی، در مورد تغییر ارزهای دیجیتال محتاط‌تر عمل می‌کنند. در میان کشورهای توسعه یافته، یکی از نمونه‌های توسعه CBDC، کشور سوئد است که استفاده از اسکناس و سکه در سوئد رو به کاهش است. در مجموع تجارب کشورها در زمینه CBDC، لزوم توجه بیشتر کشورها را می‌طلبد.

پیشنهاد و نتیجه‌گیری

از جمله ابزارهای پیشرفته حکومت‌ها در فضای ارزهای دیجیتال می‌توان به ارز دیجیتال بانک مرکزی اشاره کرد.CBDC یک ابزار پرداخت الکترونیکی است که می‌تواند جایگزین پول نقد در تراکنش‌های روزانه شود و عملکرد بهتری را برای تقویت کارآمدی و رشد اقتصادی ارائه دهد. CBDC شکلی دیجیتالی از پول بانک مرکزی است که با ذخایر یا پول نقد رایج متفاوت است. این نوع از پول در واقع یک ابزار پرداخت دیجیتال است که بر حسب واحد شمارش پول ملی بیان می‌شود و نوعی بدهی مستقیم بانک مرکزی است. از کشورهایی که CBDC را راه‌اندازی کرده‌اند می‌توان به ارز دیجیتال بانک مرکزی باهاما (دلار شنی)، ارز دیجیتال بانک مرکزی کارائیب شرقی (DCash)، ارز دیجیتال بانک مرکزی نیجریه (e-Naira)، ارز دیجیتال بانک جامائیکا (JamDex) اشاره کرد.

در این پژوهش مطابق با پژوهش‌های پیشین اشاره شده است که انگیزه‌های کلیدی برای انتشار CBDC از گسترش شمول مالی تا افزایش کارآیی و ثبات سیستم‌های پرداخت متغیر است.فناوری‌های جدید از جمله CBDC امکان دسترسی گسترده‌تر به خدمات پرداخت را توسط افراد فراهم می‌کند و به طور بالقوه رقابت‌پذیری بازار پرداخت را افزایش می‌دهد. همچنین در حوزه سیاست‌های پولی CBDC کارآیی را در مبادله ارتقا می‌دهد و فرصت برجسته‌ای را برای افزایش شفافیت چارچوب سیاست پولی بانک مرکزی فراهم می‌کند. صدور CBDC و منسوخ شدن نظام سنتی مبتنی بر پول نقد، تضمین می‌کند که موقعیت اقتصادی سیاست‌گذاران پولی کاهش ‌نیافته و بانک مرکزی این اختیار را خواهد داشت که اقتصاد را از طریق ابزارهای پولی موثرتر تعدیل کند. همچنین چندین مطالعه نظیر فگاتلی، (۲۰۲۲) و کیستر و مونه، (۲۰۲۲) در مورد سازوکارهایی که توسط آن ارزهای دیجیتال خصوصی از دیدگاه‌های مختلف بر ثبات مالی تأثیر می‌گذارند، کاوش کردند، با این‌ حال همچنان اجماع علمی مبهم است. برخی از محققان نظیر فرناندز ویلاورده و همکاران، (۲۰۲۱) معتقدند که پذیرش گسترده ارزهای دیجیتال خصوصی، شفافیت و کارآیی را در بازارهای مالی تقویت می‌کند و در نهایت خطرات مالی را کاهش می‌دهد. برعکس، تحقیقات دیگر نظیر کمبل وردوین (۲۰۱۸) تأکید می‌کنند که چگونه ناشناس بودن و ویژگی‌های غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال می‌تواند به طور بالقوه نوسانات و بی‌ثباتی بازار را تقویت کند. به همین دلیل در جهت رفع این ابهام‌ها و مقابله با اثرات منفی ارز دیجیتال، انتشار CBDC امری ضروری است. زیرا، CBDC به دلیل نظارت بخش دولتی بر آن به طور قابل توجهی ثبات مالی را از طریق راه‌های متعدد، از جمله تقویت زیرساخت‌های مالی، بهبود شفافیت بازار مالی، افزایش انعطاف‌پذیری و سازگاری سیستم مالی و تقویت نوآوری در فناوری‌های مالی افزایش می‌دهد. همچنین CBDC می‌تواند به‌عنوان یک جایگزین سودآور برای سپرده‌های بانک‌های تجاری عمل کند. در مواجهه با چنین جایگزینی، بانک‌های تجاری ممکن است با تغییر نرخ سپرده‌ای که به پس‌اندازکنندگان ارائه می‌کنند و به دلیل تأثیر ناشی از آن بر هزینه تأمین مالی بانک‌ها، بر شرایط وام‌هایی که به وام گیرندگان ارائه می‌کنند، تاثیر بگذارند. در نتیجه، هم مقدار سپرده‌های بانکی و هم حجم وام‌دهی با واسطه بانک ممکن است با معرفی CBDC تغییر کند. لذا با توجه به مطالب مطرح شده در این گزارش، پیشنهاد می‌شود با در نظر گرفتن چالش‌ها، فرصت‌ها و وظایف بانک مرکزی و شرایط نظام بانکی و صنعت پرداخت هر کشور زمینه‌های ایجاد ارز دیجیتال بانک مرکزی برای استفاده عموم ایجاد شود.